Xử lý rơm rạ, tạo nguồn phân hữu cơ phục vụ lại cho đất

ĐBSCL sau vụ mùa lượng rơm rải trên đồng rất lớn, một phần lượng rơm được bà con thu gom làm nấm rơm, còn phần nhiều bà con đem đi đốt bỏ lấy làm tro. Điều này không những làm lãng phí, ảnh hưởng đến môi trường, tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn giao thông mà còn tác động xấu đến hiệu quả sản xuất trong các vụ tiếp theo của nông dân.

Việc đốt rơm rạ ngay trên đồng ruộng sẽ làm tiêu diệt vi sinh vật có lợi, làm mất cân bằng hệ sinh thái đồng ruộng, lượng rơm và gốc rạ còn lại trên ruộng do thời gian chuyển vụ rất ngắn. Trong trường hợp này, rơm rạ không kịp phân hủy để cung cấp dinh dưỡng cho cây, và sự phân hủy hữu cơ không triệt để, khi gặp nắng nóng tạo ra các chất độc H2S, CH4 làm cho cây lúa bị ngộ độc hữu cơ. Khi cây lúa bị ngộ độc hữu cơ do quá trình phân hủy rơm rạ kéo dài sau khi vùi thường sinh trưởng và phát triển kém, năng suất thấp.

Trước tình cảnh giá vật tư nông nghiệp đang tăng cao như hiện nay, đi đến đâu cũng nghe bà con nông dân than đứt ruột “Làm lúa ngày nay không còn lời cao như trước đây nữa mà bị giá vật tư ăn hết rồi”. Ngành nông nghiệp từ cấp trung ương đến địa phương đều khuyến cáo nông dân nên mạnh dạn thay đổi cách sản xuất truyền thống, lạc hậu đó sang áp dụng các biện pháp khoa học kỹ thuật mới trong canh tác lúa như “3 giảm 3 tăng” và “1 phải 5 giảm” để giảm chi phí tăng lợi nhuận trong vụ mùa.

Thông qua hỗ trợ, hướng dẫn của các đơn vị, doanh nghiệp và cơ quan chuyên môn thuộc ngành Nông nghiệp, nông dân đã ứng dụng các loại chế phẩm vi sinh nói chung để xử lý rơm rạ, tạo nguồn phân hữu cơ phục vụ lại cho sản xuất lúa giúp giảm mạnh được lượng sử dụng phân bón vô cơ và thuốc bảo vệ thực vật (BVTV).

Đặc biệt những năm gần đây mô hình xử lý rơm rạ tại ruộng bằng chế phẩm sinh học Emuniv do Trung tâm Nông nghiệp hữu cơ (Học viện Nông nghiệp Việt Nam) nghiên cứu, chuyển giao đang mang lại hiệu quả tại nhiều tỉnh, thành trên cả nước. Emuniv giúp phân giải nhanh rơm rạ thành mùn, chống ngộ độc hữu cơ cho cây, cân bằng độ pH đất, cải thiện hệ vi sinh vật, ức chế và tiêu diệt nấm bệnh trong đất.

Những mô hình này không chỉ giúp người canh tác lúa nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả kinh tế mà lợi ích hết sức quan trọng nữa là giúp giảm thiểu ô nhiễm môi trường do việc đốt rơm rạ sau thu hoạch. Bên cạnh đó, mô hình cũng giúp hạn chế việc lạm dụng các loại phân bón hóa học, thuốc BVTV, cân bằng hệ sinh thái đồng ruộng, tận dụng được nguồn hữu cơ sẵn có tại ruộng để cải tạo đất trồng.

Giảm 50% sử dụng thuốc BVTV

Hơn 4 năm qua, ông Huỳnh Trung Thu ở xã Ða Phước, huyện An Phú (An Giang) được sự hỗ trợ, hướng dẫn của Trung tâm Nông nghiệp Hữu cơ đã sử dụng chế phẩm vi sinh Emuniv để xử lý rơm rạ ngay trên đồng ruộng giúp tạo nguồn phân bón hữu cơ nuôi dưỡng cây lúa. Qua 9 vụ triển khai trên diện tích khoảng 15ha lúa đã cho thấy hiệu quả mang lại rất tốt, giúp nông dân có thể giảm mạnh lượng sử dụng các loại phân bón vô cơ từ hơn 50 kg/công (1.000m2), xuống chỉ còn 35 kg/công.

Toàn bộ rơm rạ trên đồng được xử lý bằng chế phẩm vi sinh đã giúp trả lại nguồn dinh dưỡng rất tốt cho đất, giúp ruộng lúa tốt, ít sâu bệnh, hạn chế được việc sử dụng thuốc BVTV. Từ đó, ruộng lúa cũng cho hạt gạo có chất lượng tốt, mẫu mã đẹp, không có dư lượng thuốc BVTV.

Ông Thu cho biết, trước khi xuống giống vụ lúa đông xuân 2022, khâu đầu tiên ông làm là cho tiến hành xử lý rơm rạ tại ruộng bằng vi sinh Emuniv và áp dụng kỹ thuật sạ thưa bằng máy sạ cụm chỉ có 6kg/1.000m2, phân NPK 35kg/1.000m2, thuốc BVTV giảm 50% (chỉ phun 2 lần phòng sâu bệnh). Trồng giống lúa DT08 đến nay trà lúa xanh tốt, ít sâu bệnh, cứng cây không đổ ngã. Dự kiến khoảng 20 ngày nữa sẽ cho thu hoạch. 

Còn ruộng đối chứng, sạ thường 20kg/1.000m2, phân NPK 60kg/1.000m2, phun thuốc BVTV 6 đợt thì vẫn có xuất hiện sâu cuốn lá, sâu đục thân, chích hút, rầy phấn trắng, cháy lá, lem lép hạt.

Theo ông Thu, những ruộng có xử lý rơm rạ bằng vi sinh tại đồng ruộng, khi canh tác trong mùa vụ sẽ thấy rõ nhất là có nguồn phân hữu cơ phục vụ lại cho sản xuất lúa. Từ đó giúp giảm mạnh lượng phân bón, thuốc BVTV từ 30 - 50%. Lúa luôn xanh tốt, có bộ lá đồng vàng chanh, ít sâu bệnh, lúa cứng cây, ít bị muỗi hành phá hại hơn hẳn so với ruộng đối chứng trên cùng một chủ ruộng.

"Kỹ thuật sử dụng Emuniv xử lý rơm rạ trên đồng ruộng rất đơn giản. Với liều lượng và phương pháp sử dụng 5 - 7kg Emuniv/ha trộn đều với đất bột rồi rắc lên rơm, rạ trên ruộng đã tháo cạn nước, dùng máy vùi rơm rạ xuống bùn, để phơi lộ ruộng 10 ngày. Sau đó để lắng bùn 1 - 2 ngày rồi tiến hành sạ lúa hay cấy sẽ giúp thân cây cứng khỏe, lá lúa xanh lâu hơn, năng suất tăng so với phương pháp canh tác truyền thống.

Từ khi sử dụng Emuniv xử lý rơm rạ, năng suất lúa tăng lên 5 - 10%, trong khi đó chi phí đầu tư giảm hơn trước khá nhiều, nhẹ công chăm sóc vì cây lúa xanh lâu hơn ruộng đối chứng, đẻ nhánh khỏe, chống chịu sâu bệnh tốt, giảm lượng phân bón và thuốc BVTV…”, ông Thu nói.

Ông Nguyễn Văn Tường, Trưởng Trạm Trồng trọt và BVTV huyện An Phú cho biết: Hiện nay chi phí phân bón và thuốc BVTV đang chiếm tỷ trọng khá lớn trong giá thành sản xuất lúa, nhất là trong bối cảnh giá các mặt hàng này tăng cao. Do vậy, việc chủ động thực hiện các giải pháp hữu cơ nhằm giảm sử dụng phân bón và thuốc hóa học trong sản xuất lúa là rất quan trọng để đảm bảo lợi nhuận cho người trồng lúa và góp phần bảo vệ môi trường.

Ông Nguyễn Văn Hiền, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và BVTV An Giang cho biết: Hàng năm toàn tỉnh sản xuất trên 600.000ha lúa, sau thu hoạch sẽ cho ra lượng rơm rất lớn. Sau mỗi vụ gặt lúa, rơm rạ thường được nông dân xử lý bằng cách đốt, để tại ruộng và cày vùi, một phần bị vứt bỏ ngoài mương máng làm ách tắc dòng chảy.

Đốt rơm rạ gây lãng phí nguồn phân bón hữu cơ từ rơm, gốc rạ, tiêu diệt vi sinh vật có ích làm thoái hóa đất. Mặt khác, do áp lực thời vụ và thời gian làm đất ngắn, nếu không xử lý tốt, rơm rạ sẽ không kịp phân hủy, cây lúa trong vụ mùa dễ bị nghẹt rễ, vàng lá làm tăng chi phí sản xuất và ảnh hưởng trực tiếp đến sự sinh trưởng và phát triển của cây lúa.

Cũng theo ông Hiền, hàm lượng phân bón chứa trong rơm rạ là rất lớn. Do vậy, nếu lượng rơm rạ được xử lý bằng men vi sinh sẽ đem lại hiệu quả kép, cung cấp cho cây trồng một lượng lớn phân hữu cơ, hạn chế sử dụng phân hóa học, thuốc BVTV gây tác hại tới môi trường đất, nước, không khí và sức khỏe con người.